نثر و شرح مثنوي شريف کتابي است در باب حکمت و حکايت هاي عرفان نامه مثنوي که چنان گسترده و عميق اند که همه شارحان و پژوهندگان اين اثر سترگ تنها توانسته اند در اقيانوس معرفت آن شناور باشند و به قدر تشنگي خود از آن بچشد، تا آن جا که مولوي پژوهي به حوزه هاي حدي وعميق تحقيق در ميان مستشرقين تبديل شده است. مثنوي معنوي از بزرگ ترين و جاودانه ترين آثار ادبي ايران و جهان است که ريشه در اعماق علوم اسلامي و معارف الهي دارد. اين اثر ارزشمند مولانا جلال الدين بلخي، چون درّي گرانبها در گنجينه ي روزگار به يادگار مانده است تا ما از مزرعه معاني نغزش، خرمن خرمن خوشه چين نور و معرفت باشيم . اين کتاب در قالب شعري مثنوي سروده شده‌است که در واقع عنوان کتاب نيز مي‌باشد. اگر چه قبل از مولوي، شاعران ديگري مانند سنائي و عطار هم از قالب شعري مثنوي استفاده کرده‌اند اما مثنوي معنوي از سطح ادبي بالاتري برخوردار است. مثنوي‌ معنوي، از “داستان” به عنوان ابزاري براي بيان آموزه هاي گوناگون استفاده مي‌کند. ظاهراً ترتيب قرار گرفتن داستان‌هاي اين کتاب نظم مشخصي ندارد. شخصيت‌هاي اصلي داستان‌ها از پيامبران، پادشاهان، بزرگان، چوپانان و بردگان و حتي حيوانات هستند. مولوي در مثنوي تبحر خود را در استفاده از اتفاقات روزمره براي توضيح ديدگاه‌هاي عرفاني‌اش نشان مي‌دهد. ويژگي تمايزبخش ديگر اين کتاب ميزان گريزهاي مکرر آن از داستان اصلي براي توضيح نکات مختلف داستان است. اين نکته ممکن است بيانگر اين باشد که براي مولوي مضمون داستان اهميت بسيار بيشتري از سبک نگارش داشته ‌است. اما آنچه مثنوي معنوي را از ساير مثنوي‌ها جدا مي‌کند رواني در عين خلاقيت و نوآوري ادبي و نيز معناي دقيق الفاظ و تعبيرات جديد آن است. انتقال معني از مطلبي به مطلبي و از حکايتي به مضموني ديگر و در عين حال پيوستگي و ناگسسته بودن مطالب در آن از بديعيات است. مطالب مثنوي را از جهت فهم خواننده به سه بخش عام، خاص و اخص تقسيم مي‌کنند. بخش عام بخشي از مثنوي است که در آن روي سخن با عامه ‌است و هر کس نيز به قدر فهم خود از آن استفاده مي‌کند. اکثر حکايات و نصايح و پندهاي مثنوي در اين بخش قرار دارند. بخش دوم مطالب مثنوي بخش خاص يا بخش “حد فاصل” ناميده مي‌شود. که گويي مولوي آن ها را با ياران نزديک خود در بيان نموده‌است. بخش سوم از مطالب مثنوي بخش اخص است که آن دسته از سخنان بسيار مشکل و مبهم مثنوي است. بخشي از اشعار اين بخش يا تاويلات گوناگون دارند و يا تا کنون تفسير نشده‌اند. چرا که با سکوت مولوي نيمه کاره رها شده‌اند. آيا اين کتاب براي شما مناسب است؟ تأثير و نفوذ انديشه هاي مولانا جلال الدين بلخي خراساني بر جريانات فکري و عرفاني جهان، مورد اتفاق انديشمندان و صاحب نظران حوز? عرفان و تصوف است‌. آثار حضرت مولانا، به ويژه مثنوي معنوي‌، تبلوري از شخصيت عرفاني اوست‌. مثنوي، اسفار عارفان و در حقيقت شرح احوال و مقامات معنوي اولياست. مثنوي کتابي است تعليمي، که حاصل دور? پختگي و صحو مولاناست، برخلاف غزليات شمس، که حاصل بي خودي و محو اوست. مثنوي شرح سفرهاي معنوي و تجربيات مولاناست؛ که عارفان را عقيده بر اين است که مريد و مراد همچون آينه، تصوير يکدگر را انعکاس مي دهند. “مثنوي يکي از بزرگ ترين کتب ادبي و عالي ‌ترين بيان و نظم عرفاني و خلاصه سير فکري و آخرين نتيج? سلوک عقلاني امم اسلامي است‌. گرچه الفاظ و صورت حکايات مثنوي متعدد است؛ ليکن داستان اصلي، وحدت حق و يگانگي انسان کامل و عارفان است. افزون بر تصريح مولانا، شواهد تاريخي هم تأييدي است بر اين که مثنوي حاصل الهامات رباني است، نـه زاييد? تعقلات بشري. مولانا معاني الهامي را به جنيني تشبيه کرده که روحش از آن باردار مي شده و ابيات مثنوي همان نوزاد تازه تولد يافته است. مظاهر تسامح، تساهل، دوستي، صميميت، صلح و صفا، چنان در آثار مولانا و به ويژه مثنوي انعکاس يافته که براي هم? انسانها، فارغ از زبان و فرهنگ قابل درک است. بدين سان پرده هاي اختلاف فروافتاده، آثار مولانا حتي در مغرب زمين از پرفروش ترين کتب مي شود. مولانا در آثار خويش، مثنوي را با القاب گوناگون از جمله “جامع اصول اصول اصول دين”، “فقه اکبر”، “طريق روشن” و “دليل آشکار” توصيف کرده است. با نثر و شرح مثنوي شريف همه علاقه مندان مي توانند از گنجينه ارزشمند مولوي بهره بند باشند.