«در خدمت و خيانت روشنفکران» مانيفست فکري جلال آل احمد است که بعد از قيام پانزده خرداد و برملا شدن خيانت روشنفکران غربزده ايراني و آشکار شدن چهره حقيقي آنها، جلال بر آن شد که در عقايد و ايدئولوژي هاي گذشته خود تجديد نظر کند و ديگر بار به اصالت و هويت گذشته فرهنگي خود که همانا بازگشت به خويشتن و سنت اسلامي است رجوع نمايد و از حزب بازي و سياست گرايي بي اصالت دست بردارد که حاصل اين بينش فکري جديد او، در کتاب «در خدمت و خيانت روشنفکران» تجلي يافته است. در اين مقاله سعي شده است که اغلب فصول اين کتاب مورد بررسي و تحليل قرار گيرد و به درون مايه و محتواي آن با نظري انتقادي نگريسته شود. کتاب «در خدمت و خيانت روشنفکران» که حجمي حدود 600 صفحه را به خود اختصاص داده، کتابي است که از نظر بن مايه غني و از نظر فکري قابل تأمل است. اين کتاب که در يک پيش درآمد و هفت فصل تنظيم شده، گاه در هر فصل تنها به يک موضوع و گاه به چند موضوع پرداخته است. آنچه در پيش درآمد اين کتاب مورد بحث قرار گرفته، تلاش نويسنده در زمينه سازي و فراهم کردن تمهيدي براي ورود به بحث اصلي کتاب که پيرامون عنصر روشنفکر مي چرخد، است. رهبر انقلاب درباره اين اثر روشنفکر متعهد جلال آل احمد مي گويند: بعد از 28 مرداد، از لحاظ نشان دادن انگيزه هاي يک روشنفکر در مقابل يک دستگاه فاسد، سکوت عجيبي در فضاي روشنفکري هست. خيلي از کساني که در دهه 20 مورد غضب دستگاه قرار گرفته بودند، در دهه 30 به همکاران مطيع دستگاه تبديل شدند! آل احمد در کتاب خدمت و خيانت روشنفکران، از همين روشنفکري دهه 30 حرف مي زند. آل احمد اين کتاب را در سال 43 شروع کرده که تا سال 47 ادامه داشت، سال 47 که آل احمد به مشهد آمد، ما ايشان را ديديم. به مناسبتي صحبت از اين کار شد، گفت مدتي است به کاري مشغولم. بعد فهميديم که از سال 43 مشغول اين کتاب بوده است. او از ما در زمينه هاي خاصي مطالبي مي خواست که فکر مي کرد ما از آنها اطلاع داريم. آنجا بود که ما فهميديم او اين کتاب را دارد مي نويسد. اين کتاب بعد از فوتش منتشر شد. آن کتاب، کتابي نبود که در رژيم گذشته اجازه پخش داشته باشد؛ کتاب صددرصد ممنوعي محسوب مي شد و امکان نداشت پخش شود. فصول مختلف اين کتاب عبارتند از: فصل اول: روشنفکر چيست؟ کيست؟ فصل دوم: روشنفکر خودي است يا بيگانه؟ فصل سوم: زادگاه هاي روشنفکري. فصل چهارم: روشنفکران سنتي: نظاميان و روحانيان فصل پنجم: روشنفکران ايراني کجا است؟ فصل ششم: نمونه هاي اخير روشنفکري فصل هفتم: روشنفکر و امروزه روز