پدر علم روان‏کاوي، زيگموند فرويد (1856 ـ 1939) از فرزانگان و دانشوران نوانديش و از تحليل‌گران بزرگ سده بيستم است. او در زمينه‏هايي متنوع و گوناگون، از حوزه روان‏پزشکي، روان‏شناسي باليني و علوم تربيتي گرفته تا عرصه ادبيات و هنر، زبان‏شناسي، جامعه‏شناسي، مردم‏شناسي، اسطوره‏شناسي، دين‏پژوهي، فلسفه و غيره، تأثير بسيار و تحول ‏برانگيز داشته است. با آغاز سده 21 نيز مفاهيم و تحليل‌هاي فرويد در حوزه‌هاي ياد شده تاثير خود را از دست نداده و همچنان کارآيي خود را حفظ کرده‌اند. کتاب داراي شش بخش است. پنج بخش آن پيرامون چگونگي نگاه فرويد و روان‌کاوي او بر ادبيات (داستان و شعر) و هنر (نمايشنامه و هنر ديداري و تجسمي) دور مي‌زند و بخش ششم به بررسي و معرفي چگونگي مناسبات ميان روان‌کاوي و ادبيات و هنر در دوره پس از فرويد مي‌پردازد. بخش نخست (کليات) در حکم پيش‌درآمدي است بر گفتارهاي اصلي اين دفتر که از بخش دوم تا بخش ششم دنبال مي‌شوند. اين بخش به گون? فشرده به چگونگي جايگاه و اهميت ادبيات و هنر در ديدگاه فرويد و عرص? روان‌کاوي کاربردي او و همچنين به رويداشت متقابل فرويد و برخي پديدآوران آثار ادبي و هنري که با او همدوره بوده‌اند، مي‌پردازد. در همين‌جا دست‌آوردهاي مابعد روان‌شناسانه يعني نظري و انديشمندان? درنگ و تأمل فرويد در ادبيات و هنر يادآوري شده است. فصلي از اين بخش نيز به چگونگي نگاه فرويد و روان‌کاوي او بر شخصيت هنرمند و نيز به چگونگي برداشت خاص برخي ناقدان از روان‌کاوي هنر مي‌پردازد. فصل آخر اين بخش به معرفي و توضيح بيست واژه و مفهوم فني اختصاص داده شده است که متعلق به ادبيات روان‌کاوي هستند. اين بيست واژه و مفهوم، علاوه بر متمايل‌بودن‌شان به زمينه‌هاي فني و عملي و باليني، در آن زمينه از روان‌کاوي کاربردي که خاص آثار ادبي و هنري است، کاربرد فراوان دارند. بخش دوم خاص جستارها و بررسي‌هايي است که فرويد در چند اثر داستاني برجسته داشته است. در اين بخش براي روشن‌شدن هرچه بيشتر موضوع‌هاي مورد گفتگو و زمينه‌ها و پيش‌زمينه‌هاي آنها فشرده‌اي از اثر مورد بررسي و چکيده‌اي از سرگذشت نويسنده آن اثر را آورده‌ است. اين امر در بخش‌ها و فرگردهاي ديگري از کتاب نيز در صورت لزوم صورت گرفته است. بخش سوم چگونگي رويکرد کلي فرويد را به جهان خيال‌انگيز شعر و شاعري و منظور اصلي او را از اين رويکرد (که از جمله تأييد نمودن برخي نظرات روان‌کاوانه و مابعد روان‌شناختي است) مورد بررسي قرار مي‌دهد. دربار? اين بخش از کتاب نکته‌اي بايست? يادآوري است: اين بخش با فصلي فشرده آغاز مي‌شود که موضوع آن خيال‌پروري هنرمندانه و کارکرد هم‌زمان اثرآفرين و روان‌شناختي آن است. البته اشکال نوسرشت و خلاق? خيال‌پروري چيزي است که شامل دنياي داستان‌نويسي، نمايشنامه‌پردازي، و هنرهاي نمايشي و تجسمي هم مي‌شود، و نويسنده در فصل مورد بحث چگونگي جايگاه و کارکرد خيال‌‌پروري را در فرهنگ و ادب ايراني نيز يادآور شده‌است. بخش چهارم به بررسي رويداشت فرويد به دنياي هنر نمايشي و نقدهاي او بر پنج نمايشنامه از شکسپير و يک نمايشنامه از ايبسن اختصاص دارد. گفتني است که تجربه‌اندوزي مستمر فرويد در سطح باليني و روان‌درماني و نيز تجربه‌ها و آزمون‌هاي تعليمي و آموزشي او در کودکي و نوجواني (نظير تماس زودهنگام او با آثار ژول سزار و نمايشنامه‌هاي شکسپير، و اجراي نقش برخي از شخصيت‌هاي اين آثار توسط او در دور? نوجواني)، در روي آوردن او به هنر نمايشي و نقد نمايشنامه سهمي موثر داشته است. از اين رو نويسنده اين بخش از کتاب را با فصلي (به عنوان پيش درآمد) آغاز کرده‌است که به «سلوک فرويد از تجربه باليني و روان‌درمانه تا نقد هنر نمايشي» مي‌پردازد. بخش پنجم مربوط به چگونگي ملاقات فرويد با هنر ديداري و تجسمي (نقاشي و پيکره) است. در اين بخش، در پرتو مطالع? بررسي‌هاي فرويد در آثار هنرمنداني چون لئونارد داوينچي و ميکل‌آنژ، از اهميت نقش مهم و کارسازي مي‌توان آگاه شد که برخي خصوصيات عاطفي و مسائل هويتي شخص خود فرويد در شروع و ادامه اين بررسي‌ها بازي کرده است. از اين قرار که وجود يک نوع احساس هم‌هويتي و هم‌جوشي از جانب فرويد نسبت به لئونارد داوينچي او را با جديت و پشتکار به مطالع? زندگاني خصوصي و چند اثر نقاشي اين هنرمند برانگيخته است و نيز يهودتباري او پيکره موسي اثر ميکل‌آنژ را در مرکز توجه وي درآورده است. از اين رو لازم است تا در اين بخش از کتاب بندي را به «سرگذشت فرويد و سرگذشت لئونارد داوينچي» اختصاص داده شود و نيز در پي معرفي نقد فرويد بر پيکره موسي به انگيزه توأمان خودآگاه و ناخودآگاه او در جستار و شناخت چيز بيش‌تري از هويت خصوصي و قومي‌اش اشاره شود. سرانجام بخش ششم، با عنوان «روان‌کاوي و ادبيات و هنر پس از فرو