كتاب، با بيش از سيزده هزار بيت، شامل سروده‌هايى در قالب‌هاى قصيده، تركيب‌بند، ترجيع‌بند، مسمّط، غزل، قطعه و رباعى است. اين اثر ارجمند، از نظر وزن، تعداد ابيات، الگوهاى زبانى، كاركرد زبان، زمينه‌هاى معنايى و محتوا، مضامين نو و بديع، بلاغت و شيوه‌هاى بيان، تنوّع فوق العاده و چشم‌گيرى دارد. عرفان عابدانه، وعظ اخلاقى و دينى، عرفان عاشقانه، مديحه، تعقّل و حكمت، انتقاد اجتماعى و هزل و هجو، به ترتيب نشان دهنده ساختار كلى شعر و انديشه سنايى است. اين موارد را مى‌توان از اين هم خلاصه‌تر كرد و گفت كه ساختار كتاب، بر پنج محور عرفان، شريعت، مدح، حكمت و انتقاد اجتماعى دور مى‌زند. عرفان عابدانه و عاشقانه، دو جريان عمده شعر سنايى است كه وى در بستر اين دو جريان، انديشه‌ها و باورهاى خود را مطرح كرده است.